«Αυτή δεν είναι μια σκηνοθέτης που πρόκειται να μείνει εντός των ορίων». -Μπονγκ Τζουν-χο, ονομάζοντας την Άλμα Χάρ’ελ ως μια από 20 ανερχόμενους σκηνοθέτες που θα πρωταγωνιστήσουν την επόμενη 20ετία.
«Αυτό που συμβαίνει τώρα, είναι μια επείγουσα ανάγκη που όλοι μοιραζόμαστε, να είμαστε συνδεδεμένοι όλη την ώρα με κάτι που δεν βρίσκεται δίπλα μας. Μια ευχή να είμαστε πανταχού παρόντες όλη την ώρα, και να βλέπουμε τους πάντες όλη την ώρα. Όμως το να ερωτεύεσαι έχει να κάνει με το να βλέπεις έναν άνθρωπο», λέει η Άλμα Χάρ’ελ εξηγώντας την προσέγγισή της για το συναρπαστικά πειραματικό ‘LoveTrue’, ένα φιλμ που μοιάζει σχεδόν απλησίαστα φιλόδοξο: Ένα ντοκιμαντέρ με αντικείμενο κάτι τόσο παγκόσμιο αλλά και τόσο αταξινόμητο, όσο η αγάπη.
Πώς αποτυπώνεις την αγάπη σε ένα κομμάτι φιλμ, ποια είναι η χροιά των χαρακτήρων, ποια η υφή των χρωμάτων, πώς δίνεις εικόνα και λέξεις και αφήγηση σε μια έννοια σαν αυτή; Ίσως όπως το κάνει η Άλμα Χάρ’ελ, χτίζοντας ιστορίες πάνω σε ρεαλιστική, στέρεα βάση αλλά γεμίζοντας τα κενά με χρώματα, με όνειρα και σκέψεις, με έννοιες φευγαλέες και με μια όλο και πιο χαλαρή σχέση με την αλήθεια.
Η 44χρονη σκηνοθέτης από το Ισραήλ ξεκίνησε την καριέρα της κάνοντας VJ, μιξάροντας δηλαδή ζωντανά μουσικές βίντεο εικόνες, και στη συνέχεια πέρασε στο βίντεο κλιπ φτάνοντας σταδιακά στο σινεμά. Μπορεί η φιλμογραφία της ακόμα να είναι σύντομη, έχοντας γυρίσει 3 ταινίες εκ των οποίων μόνο η μία διαθέτει μια ας το πούμε παραδοσιακή αφήγηση, αλλά το άγγιγμά της είναι ήδη σαφές. Από τα πρώιμα μουσικά της βίντεο μέχρι το πιο πρόσφατό της φιλμ, το πολυβραβευμένο ‘Honey Boy’ με τον Σάια ΛεΜπουφ, τα πάντα διαπερνά μια αύρα ονείρου που βλέπεις λίγες απειροελάχιστες στιγμές πριν ξυπνήσεις, δίχως τη βεβαιότητα του αν αυτό που νιώθεις είναι αληθινό ή βρίσκεται μόνο μέσα σου.
Η Χάρ’ελ αντιπροτείνει πως αυτές είναι δύο έννοιες που δε χρειάζεται να τις βλέπουμε ως αντικρουόμενες. Στο σκηνοθετικό της ντεμπούτο, ‘Bombay Beach’, η Χάρ’ελ κινηματογραφεί μέσα από βαριές χρωματικές αποχρώσεις την ζωντανή παρακμή ενός πάλαι ποτέ γκλαμουράτου resort διακοπών, ενός απομειναριού από μια τουριστική έκρηξη των ‘50s που δεν μετουσιώθηκε ποτέ σε κάτι διαρκές. Αυτό που απομένει εκεί σήμερα είναι μια απομακρυσμένη κοινότητα που μοιάζει ξεχασμένη από τον υπόλοιπο κόσμο, κι η σκηνοθέτης ακολουθεί τις ιστορίες μιας ντουζίνας χαρακτήρων της περιοχής πλέκοντας περίτεχνα στοιχεία αναπαράστασης, χορευτικά ξεσπάσματα, και εικόνες από την καθημερινότητά τους. Ακόμα κι οι καθαρά ντοκιμαντερίστικες σκηνές γυρίζοντας από τη Χάρ’ελ μια με στυλιστική βαρύτητα και μια αφηγηματική αοριστία που κάνει τα πάντα να μοιάζουν μετα-αποκαλυπτικά, σα να ίπτανται, σα να είναι ταυτόχρονα η ζωή που κάποιος θυμάται και η ζωή που ονειρεύτηκε. Είναι -όνομα και πράγμα- ο απόηχος του Αμερικάνικου Ονείρου.
Η ταινία της βραβεύτηκε ως Καλύτερο Ντοκιμαντέρ στη Tribeca και προτάθηκε για Indie Spirit Award δημιουργώντας ένα κάποιο buzz γύρω από το όνομά της το 2011. Ένας άνθρωπος που κατευθείαν λάτρεψε την ταινία ήταν ο Σάια, που αναφέραμε και νωρίτερα, ο οποίος έσπευσε να έρθει σε επαφή μαζί της προτείνοντάς της να συνεργαστούν. Η πρώτη από -μέχρι σήμερα- 3 συνεργασίες τους θα ερχόταν τον αμέσως επόμενο χρόνο, όταν στο πλαίσιο ενός πρότζεκτ της ισλανδικής μπάντας Sigur Ros η Χάρ’ελ θα σκηνοθετούσε τον ηθοποιό σε ένα συναισθηματικά απογυμνωμένο, εντυπωσιακό βίντεο που έγινε κατευθείαν σημείο συζήτησης:
Μπορεί το ‘Fjögur píanó’ να έγινε το διασημότερο μουσικό βίντεο της αλλά στην πραγματικότητα σκηνοθετώντας μουσική έμαθε σινεμά μιας και ποτέ δεν απέκτησε παραδοσιακή φιλμική εκπαίδευση. «Ήθελα να νιώθω πως παίζω βίντεο σα να ήταν μουσικά όργανα – να τα μοντάρω λάιβ, με κόσμο να αντιδρά. Να αναζητώ μια συγκεκριμένη ενέργεια και το συναίσθημα που προκαλεί», θυμάται από το ξεκίνημά της στο μουσικό industry.
Σταδιακά μεταπήδησε στη σκηνοθεσία βίντεο κλιπ, όπου ακόμα κι εκεί μπορείς να διακρίνεις τη σκηνοθετική της διάθεση να πλάθει ιστορίες και να αναδεικνύει συναισθήματα μέσα από μια κολάζ προσέγγιση, τοποθετώντας παλιές και καινούριες εικόνες, διαφορετικά moods και τεχνοτροπίες το ένα δίπλα στο άλλο προκειμένου να γεννήσει κάτι περίεργα σαφές και συγκεκριμένο.
Ύστερα από την επιτυχία του ντεμπούτου της άρχισε να αναπτύσσει το επόμενό της φιλμικό πρότζεκτ, με τον Σάια ΛεΜπουφ σε ρόλο executive producer πρακτικά να είναι εκείνος που συγκέντρωσε τη χρηματοδότηση του φιλόδοξου έργου. Στο ‘LoveTrue’, η Χάρ’ελ εντοπίζει τρεις διαφορετικού τύπου ερωτικές ιστορίες καθώς γκρεμίζονται και ξανασηκώνονται, και μέσα από τους πρωταγωνιστές τους επιχειρεί να εξερευνήσει την έννοια της αγάπης σήμερα. Συνέλαβε το φιλμ καθώς η ίδια περνούσε ένα διαζύγιο που την έκανε να νιώσει την ανάγκη για έναν εσωτερικό διάλογο «με φανταστικά κομμάτια του εαυτού μου».
H ακατηγοριοποίητη ταινία διαδραματίζεται σε τρεις τοποθεσίες ακραία διαφορετικές μεταξύ τους. Στην Αλάσκα, όπου μια στρίπερ βλέπει τη σεξουαλική ζωή με το αγόρι της να αντιμετωπίζει προβλήματα χάρη σε μια σπάνια σωματική του πάθηση. Στη Νέα Υόρκη, όπου η Βίκτορι τραγουδά στους δρόμους για τον καημό της αναζητώντας την απούσα μητέρα της. Και στη Χαβάη, ο Γουίλι μεγαλώνει μόνος ένα παιδί καθώς μαθαίνει ποιος είναι ο βιολογικός του πατέρας.
Η Χάρ’ελ εντόπισε πολλές άλλες περιπτώσεις χαρακτήρων που ακολούθησε στην αρχή- άλλες ιστορίες δεν εξελίχθηκαν όπως ήθελε, ενώ κάποιοι άλλοι άλλαξαν γνώμη για τη συμμετοχή τους. Όμως σε αυτές τις τρεις περιπτώσεις επανήλθε φιλμάροντας αρκετές φορές στη διάρκεια των χρόνων που ετοιμαζόταν το ντοκιμαντέρ. «Ήθελα τρία τοπία που έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους και είναι όσο διαφορετικά είναι δυνατόν», εξηγεί. «Νιώθω πραγματικά πως τα τοπία αποτυπώνουν κάποιες από τις διαθέσεις που έχουμε, και το πώς αντιμετωπίζουμε την αγάπη και την ερωτική απογοήτευση»
Όπως και στο ‘Bombay Beach’, η Χάρ’ελ δεν ακολουθεί απλά με την κάμερά της, παρά βρίσκεται σε απευθείας διάλογο με τους πρωταγωνιστές, τις σκέψεις και το παρελθόν τους. Προσλαμβάνει μη επαγγελματίες ηθοποιούς για να παίξουν τους παρελθοντικούς ρόλους των ηρώων της, φέρνοντάς τους ακόμα και σε επαφή, ή μιλώντας μαζί τους για το πώς εμβάθυναν σε αυτούς τους “χαρακτήρες”. Το όλο πείραμα εξελίσσεται σε έναν αισθησιακό, ψυχαναλυτικό στρόβιλο, με διαφορετικές περσόνες και με πτυχές των ίδιων χαρακτήρων να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Αναζητώντας τη συναισθηματική αλήθεια κάτω από το πρώτο επίπεδο της ερμηνείας που αναμφίβολα κάθε άνθρωπος παραδίδει- στον έρωτα και στη ζωή γενικότερα.
«Το να ερωτεύεσαι δεν έχει να κάνει με το να βλέπεις τους πάντες και όλα τα Instagram accounts και τι άποψη έχουν όλοι στο Facebook. Έχει να κάνει με το να βλέπεις ένα άτομο και, μέσα από εκείνον ή από εκείνην, να γνωρίσεις τον κόσμο και τη ζωή και τον εαυτό σου», λέει η σκηνοθέτης. «Φυσικά, όταν η προσοχή μας είναι τόσο διαχωρισμένη, είναι δυσκολότερο να εστιάσουμε σε ένα πράγμα. Υπάρχει σχεδόν ένας συναίσθημα πως προκειμένου να ερωτευτούμε, συμβιβάζουμε τις φαντασιώσεις του να είμαστε πανταχού παρόντες».
Το ‘LoveTrue’ καταλήγει ως φυσική στυλιστική επέκταση του ‘Bombay Beach’, ένα περφόρμανς αρτ δοκίμιο με αφορμή ανθρώπους δεμένους άρρηκτα με άλλους ανθρώπους αλλά και με τον τόπο τους. Που είναι όσο αλήθεια ή όσο μυθοπλασία είναι κι ο ίδιος ο έρωτας. Το φιλμ βραβεύεται στο Κάρλοβι Βάρι και αποτελεί μια ακόμα κατάθεση στο ταλέντο και την πληθωρική κινηματογραφική ματιά της ανερχόμενης Χάρ’ελ.
Ακολουθώντας αυτό, η συνεργασία της πλέον με τον Σάια εξελίσσεται καθώς για την τρίτη της ταινία, ‘Honey Boy’, σκηνοθετεί ένα αυτοβιογραφικό σενάριο του ίδιου. Στην ταινία διαφορετικοί ηθοποιοί παίζουν τον Σάια σε διάφορες ηλικίες ενώ εκείνος κρατά τον ρόλο του πατέρα του, σε ένα συγκλονιστικά ενδοσκοπικό καλλιτεχνικό πρότζεκτ το οποίο η Άλμα Χάρ’ελ προσεγγίζει (αν και πιο καθαρά αφηγηματικό αυτή τη φορά) με τους ίδιους όρους: Χρονικές στιγμές γίνονται ένα σε ένα ονειρικό πλαίσιο καθώς διαφορετικά επίπεδα αντικρουόμενων συναισθημάτων αναδεικνύονται μέσω περφόρμανς.
Για το ‘Honey Boy’ η Χάρ’ελ κερδίζει το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Σκηνοθέτη (για ταινία μυθοπλασίας) από το Σωματείο Σκηνοθετών Αμερικής ενώ ο Μπονγκ Τζουν-χο την ξεχωρίζει με έναν κείμενό τους ανάμεσα στους ανερχόμενους σκηνοθέτες που θα κυριαρχήσουν τα επόμενα 20 χρόνια. Είναι εμφανές: Ήδη από τα πρώτα της μοναδικά κατασκευασμένα έργα, το αποτύπωμά της είναι εκεί.
«Ξέρεις πώς όταν βλέπεις ένα όνειρο τη νύχτα, δεν βγάζουν τα πάντα νόημα αλλά ακόμα κι έτσι είναι δικό σου; Ελπίζω να πετύχω αυτό: Κάτι γραμμένο σαν σενάριο, αλλά επίσης προσωπικό και ονειρικό». Κάτι προσωπικό και ονειρικό; Κάτι σαν το ‘LoveTrue’.
