Αν όλος ο κόσμος είναι κακός, γιατί να μην είμαστε κι εμείς; Υιοθετώντας αυτή την αυθάδη στάση ως κατευθυντήρια φιλοσοφία τους, δύο νεαρές γυναίκες, και οι δύο με το όνομα Μαρί, ξεκινούν μια χαρούμενα ακόλαστη οδύσσεια λαιμαργίας, ιλιγγιώδους καταστροφής και αντιπατριαρχικής αντίστασης, όπου τίποτα δεν είναι ασφαλές από το μηδενιστικό κυνήγι της απόλαυσης. Τι συμβαίνει όμως όταν η διασκέδαση τελειώνει;

***

Η δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία της Βέρα Χιτίλοβα δεν είναι μόνο μια εμβληματική παρακαταθήκη του Τσέχικου Νέου Κύματος, αλλά πολύ περισσότερο μια διαχρονικά ανατρεπτική, αναρχική, ευφορική δημιουργία που βγάζει αυθάδικα τη γλώσσα σε κάθε κατεστημένο. Ένα ξέφρενο επαναστατικό κάλεσμα.

Η ταινία ακολουθεί τα ίχνη των δύο Μαρί καθώς βιώνουν το ένα παλαβό σενάριο μετά το άλλο. Χρησιμοποιώντας την καταστροφή του ίδιου τους του περιβάλλοντος για να παράγουν αισθητικά μεγαλοπρεπή πειράματα, οι Μαρί βάζουν φωτιά σε χρωματιστό χαρτί υγείας που είναι απλωμένο στο δωμάτιό τους, καταναλώνουν τα πάντα, από πλούσια κρέατα από το κόκαλο μέχρι ακατέργαστα κοτσάνια καλαμποκιού (μερικές φορές τα φτύνουν στο έδαφος στην πορεία) και τυλίγουν η μία την άλλη σε υφάσματα.

Παντρεύοντας το ψυχεδελικό με το σουρεαλιστικό, η Χιτίλοβα παίζει με το μέσο της, κινούμενη μεταξύ ασπρόμαυρου και έγχρωμου, αλλά και μεμονωμένων αποχρώσεων του ροζ ή του πράσινου, την ώρα που το σάουντρακ εναλλάσσεται μεταξύ κλασικής μουσικής και ιδιόρρυθμων ηχητικών εφέ. Πανέμορφο, επαναστατικό και απίστευτα δύσκολο να το παρακολουθήσει κανείς, το «Daisies» στέκεται ως ένα ριζοσπαστικό ντοκουμέντο της τέχνης, της μόδας και της εκρηκτικής ανάπτυξης της δεκαετίας του 1960.

Ποια είναι όμως η ιστορική τοποθέτηση της ταινίας;

ΜΙΑ ΤΑΙΝΙΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Γράφει σε ένα εξαιρετικό essay (που αξίζει να το διαβάσετε ολόκληρο) το Artforum: 

«Αν και δεν θεωρήθηκε αμέσως αριστούργημα, το “Daisies” θεωρείται σήμερα ως ένα κλασικό κείμενο από τη χρυσή εποχή της ανατολικοευρωπαϊκής αλληγορίας. Μια φάρσα χωρίς πλοκή στην οποία ένα ζευγάρι νεαρών γυναικών επιδίδεται σε κάθε είδους αντικοινωνική συμπεριφορά, η ταινία δεν επιδέχεται αποκωδικοποίηση. Σε πρωταρχικό επίπεδο, απλώς _είναι_.

Οι Μαρί συμπεριφέρονται σαν απελευθερωμένες μαριονέτες, με τα μάτια τους ορθάνοιχτα από την αταξία και την προσποιητή ανοησία, και υποστηρίζουν ότι είναι σύμπτωμα για κάτι άλλο: “Αν ο κόσμος είναι σάπιος, ας είμαστε κι εμείς σάπιοι”.

Η Χιτίλοβα ήταν περήφανη που κάθε ταινία της «συνάντησε μια κάποια αντίσταση από την πλευρά της εξουσίας». Στην περίπτωση του “Daisies”, η αντίσταση αυτή ήταν τόσο παράλογη όσο και τιμωρητική. Η ταινία δέχτηκε για πρώτη φορά επίθεση από έναν βουλευτή της Εθνοσυνέλευσης για τη σπατάλη τροφίμων «την ώρα που οι αγρότες μας με μεγάλες δυσκολίες προσπαθούν να ξεπεράσουν τα προβλήματα της γεωργικής μας παραγωγής». Στη συνέχεια, παρακρατήθηκε από τη διανομή για τη σπίλωση της δημοκρατίας, του σοσιαλισμού και των “ιδανικών του κομμουνισμού”.

Τελικά κυκλοφόρησε μερικούς μήνες μετά τη σοβιετική εισβολή, και στην Χιτίλοβα απαγορεύτηκε να γυρίζει ταινίες για τα επόμενα έξι χρόνια.»

Η ΑΠΟΛΥΤΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΠΩΣ ΑΥΤΗ ΕΚΦΡΑΖΕΤΑΙ

Η Criterion, που έχει συμπεριλάβει την ταινία στην συλλογή της, εστιάζει σε άλλο ένα πολύ διαφωτιστικό essay στη σχέση της ταινίας με την κάθε μορφή εξουσίας:

«Η ενέργειά των δύο Μαρί ξεχειλίζει προς όλες τις κατευθύνσεις – οι ίδιες αρνούνται να αστυνομεύσουν τα σώματά τους για να συμμορφωθούν με τους κανόνες της σεμνής συμπεριφοράς. Το θράσος τους, που αφήνει τους γύρω τους σοκαρισμένους και άφωνους, είναι συγκλονιστικό. Αυτό το πολεμικό μονοπάτι του χάους κλιμακώνεται σε ένα φινάλε στο οποίο τρυπώνουν σε μια αίθουσα δεξιώσεων όπου έχει παρατεθεί ένα γεύμα για τους κομμουνιστές αξιωματούχους. Οι δυο τους πετούν φαγητό, περπατούν πάνω σε πιάτα πάνω σε ένα τραπέζι σε μια παρωδία πασαρέλας και αιωρούνται πάνω σε έναν πολυέλαιο.

Οι Μαργαρίτες έχουν προβληθεί πιο συχνά μέσα από τον φακό της αντι-ολοκληρωτικής αντίστασης του τσεχοσλοβακικού Νέου Κύματος. Η κρατική λογοκρισία, η οποία απέκρουε τις πρωτοποριακές ευαισθησίες της ταινίας και το απαισιόδοξο όραμα μιας διασκορπισμένης νεολαίας, ανέφερε την παρακμιακή σπατάλη τροφίμων στην οθόνη ως ιδιαίτερα ανήθικη. Ο σαρδόνιος τίτλος του τέλους της ταινίας είναι μια αφιέρωση σε "όλους εκείνους που η μόνη πηγή αγανάκτησης τους είναι μια καταπατημένη μικροπράξη", η οποία στοχεύει στην υποκρισία της λογοκρισίας ενός τέτοιου θεάματος ενώ ταυτόχρονα κλείνει τα μάτια σε πολύ σοβαρότερες καταχρήσεις εξουσίας.

Ενώ οι αιχμές της Chytilová κατά του καθεστώτος της Τσεχοσλοβακίας την ευθυγράμμιζαν με την πολιτική διαφωνία των συμπατριωτών της του τσέχικοιυ Νέου Κύματος, το γεγονός ότι ήταν η μόνη γυναίκα στην τάξη της στην κινηματογραφική σχολή της Πράγας και έκανε την εμφάνισή της σε μια βαθιά ανδροκρατούμενη βιομηχανία, σήμαινε πως εκ των πραγμάτων ξεχώριζε. Το “Daisies” όμως αναγνωρίστηκε μόλις σχετικά πρόσφατα ως μια καταιγιστική κατάρριψη της πατριαρχικής δικαιοδοσίας.

Κάτι που συνδέεται με την αντιεξουσιαστική διάθεση του φιλμ. Οι Μαρί είναι κατά μία έννοια, άσημες. Δεν έχουν ακίνητα στο όνομά τους, κινούνται στο περιθώριο της κοινωνίας. Το τι θα κάνουν όλη μέρα, και αν αυτό έχει σημασία, είναι μια συζήτηση μεταξύ τους. "Μπορείς να νιώσεις πόσο ασταθής είναι η ζωή;", ρωτάει η μία την άλλη. Βρίσκονται μονίμως σε επαφή με τις ατελείωτες δυνατότητες της ανθρωπότητας για προκλητική εξέγερση – ακόμα κι αν δεν διαθέτουν κανένα καθορισμένο όραμα για το μέλλον, και βρίσκονται τόσο κοντά στον μηδενισμό όσο και στην απόλυτη ελευθερία.

Σε μια σκηνή, παρασύρονται με το ψαλίδι τους και κόβουν η μία το κεφάλι της άλλης, τα οποία αιωρούνται στο κάδρο. Χωρίς όρια, τα ψαλίδια τους διαλύουν ακόμη και την οθόνη – την οποία η Χιτίλοβα παρουσιάζει ως ένα θρυμματισμένο μωσαϊκό από κινούμενα θραύσματα. Οι εικόνες τεμαχίζονται και ανασυντίθενται, όπως ακριβώς οι Μαρί αναδιατάσσονται στα σώματά τους. Με τον ένα τρόπο ή τον άλλον, αυτές οι Μαργαρίτες αρνούνται να προσκολληθούν σε οποιοδήποτε σύστημα.»