«Υπήρχε ο κίνδυνος να συλληφθεί το συνεργείο ανά πάσα στιγμή»: Ο Ρομπέρτο Μινερβίνι μας μιλά για έναν κόσμο που φλέγεται
Το σπουδαίο ντοκιμαντέρ «Εσύ, τι θα κάνεις όταν ο κόσμος πάρει φωτιά;» έρχεται στο Cinobo και ο σκηνοθέτης Ρομπέρτο Μινερβίνι μιλά από το Διαγωνιστικό του Φεστιβάλ Βενετίας για την ταινία και τον κόσμο που ακόμα φλέγεται.
Ο Ρομπέρτο Μινερβίνι γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ιταλία, αλλά για πάνω από τρεις δεκαετίες ζει και εργάζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Με τις τέσσερις μέχρι σήμερα μεγάλου μήκους αγγλόφωνες ταινίες του, εξερευνά τα όρια ανάμεσα στη μυθοπλασία και την τεκμηρίωση και αποτυπώνει με το φακό του την άγρια πλευρά του Αμερικανικού Ονείρου μέσα από το βλέμμα και τις ιστορίες των ταπεινών και καταφρονεμένων του αμερικανικού Νότου.
Μετά την τριλογία του Τέξας («The Passage», «Low Tide», «Stop The Pounding Heart») και το «Louisiana:The Other Side», o Μινερβίνι συνεχίζει με το «Εσύ, τι θα κάνεις όταν ο κόσμος πάρει φωτιά;» το ταξίδι του σε μια άγνωστη Αμερική και διαπλέκει σ’ αυτό το ασπρόμαυρο ντοκιμαντέρ τρεις ιστορίες από μια Νέα Ορλέανη που φλέγεται από τη μισαλλοδοξία, το διαφυλετικό μίσος, αλλά και την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή.
Η επιλογή του θέματος και των πρωταγωνιστών
Η αρχική πρόθεση ήταν μια ταινία για τα folk blues της Λουιζιάνα και της Νέας Ορλεάνης και τις αφρικανικές ρίζες τους, αλλά όπως συμβαίνει συχνά στην τεκμηρίωση οι κεντρικοί ήρωες της ταινίας αναδείχθηκαν μέσα από την κινηματογράφηση. Το θέμα έγινε πιο ασαφές, αλλά και πιο ενδιαφέρον, όσο ενσωματώνονταν μέσα από την παρατήρηση πράγματα που δεν είχα φανταστεί για τη ζωή στο Νότο. Τα πάντα αποκρυσταλλώθηκαν όταν γνώρισα την Τζούντι και πήγα στο μπαρ της. Εκείνη μου άνοιξε έναν καινούργιο κόσμο, μου σύστησε όλους τους υπόλοιπους ήρωες, κατέστησε σαφές τι γύρευα εξαρχής στην περιοχή.
Η εμπειρία των γυρισμάτων
Η προετοιμασία ξεκίνησε με την παρατήρηση της ζωής των ηρώων μου για πολύ καιρό. Είναι η πιο διαλεκτική ταινία μου, γιατί όλοι ήθελαν να μιλήσουν. Το preproduction κράτησε λοιπόν δύο χρόνια. Δεν υπήρχαν πρόβες με την κλασική έννοια, απλώς τους άφηνα να μιλάνε και να κινούνται στο φυσικό τους περιβάλλον. Η δομή της ταινίας διαμορφώθηκε από αυτούς. Το τελικό υλικό ήταν γύρω στις εκατόν πενήντα ώρες και η ταινία ήταν έτοιμη μετά από τρία χρόνια. Δεν υπήρχε προετοιμασία, μόνο παρατήρηση.
Η επιλογή του ασπρόμαυρου
Έχω πολύ αυστηρούς αισθητικούς κανόνες τους οποίους δεν παραβαίνω ποτέ, ακόμα κι αν η στιγμή είναι σημαντική και μπορεί να χαθεί λόγω ακατάλληλου φωτισμού. Δεν ήθελα να κάνω ρεπορτάζ, ήθελα κάθε πλάνο να έχει την υπογραφή μου. Οπότε περίμενα υπομονετικά να δημιουργηθούν οι ιδανικές συνθήκες. Το ασπρόμαυρο ήταν μια συνειδητή επιλογή για να αναδειχθεί η ομορφιά των ανθρώπων και των τοπίων. Το χρώμα θα ήταν αποπροσανατολιστικό, θα αφαιρούσε από την ταινία ένα μεγάλο μέρος της γοητείας της.
Η πιο δύσκολη στιγμή
Η σκηνή της σύγκρουσης με την αστυνομία ήταν πολύ δύσκολη γιατί υπήρχε ο κίνδυνος να συλληφθεί το συνεργείο ανά πάσα στιγμή. Εκεί φοβήθηκα για την ζωή και την ασφάλεια όλου του συνεργείου, όχι μόνο τη δική μου. Είχα κάνει ό,τι μπορούσα να αποφύγω τη βία στην ταινία μου και την απεικόνιση της, αλλά είναι κι αυτή συστατικό στοιχείο της καθημερινότητας των ηρώων μου στο Νότο, δείχνει πώς μπορεί ανά πάσα στιγμή η ζωή να παρεκτραπεί.
Η κατάσταση στην Αμερική
Η μισαλλοδοξία και ο φυλετικός διαχωρισμός έχουν παγιωθεί στην Αμερική και τα πράγματα χειροτερεύουν σταδιακά, όπως έδειξε η ιστορία με τον Τραμπ. Ακόμα και στη Νέα Υόρκη που οι Ευρωπαίοι θεωρούν πιο δημοκρατική και φιλελεύθερη, ο διαχωρισμός είναι σχεδόν απόλυτος. Και η μετριοπάθεια των προοδευτικών δυνάμεων δεν βοηθάει, γιατί επιτρέπει στο καρκίνωμα να εξαπλώνεται. Αυτό που χρειάζεται είναι η μηδενική ανοχή στη μισαλλοδοξία και η έμπρακτη αντίσταση στο συντηρητικό σκοταδισμό. Αν ανέχομαι την κατάσταση, γίνομαι κι εγώ ένα καρκινικό κύτταρο που εξαπλώνει την παθογένεια. Δεν θέλω να παραμείνω κι άλλο υπνωτισμένος.
Η επιλογή να μείνω στην Αμερική
Στις Ηνωμένες Πολιτείες αισθάνομαι άβολα άνετος. Είναι μια χώρα γεμάτη αντιφάσεις, ιδεολογικές και πολιτισμικές και αποτελεί το πεδίο στο οποίο αισθάνομαι ότι οι προσωπικές μου αμφιβολίες μπορούν να ανθίσουν δημιουργικά και να μάθω καινούργια πράγματα. Στην Ιταλία είναι πιο άνετη η ζωή, αλλά υπάρχει και ένα τέλμα, δεν υπάρχει δυναμισμός και διάλογος.
Η επιλογή να μείνω στη Νέα Υόρκη δεν είχε σχέση με το σινεμά. Ήταν προσωπική αρχικά. Πήγα να δουλέψω, αλλά έχασα τη δουλειά μου λόγω της 11ης Σεπτεμβρίου. Ακολούθησαν οι σπουδές εκεί και η διδασκαλία. Μετά προέκυψε η πρώτη μου ταινία και τα πράγματα πήραν το δρόμο τους.
Οι προκλήσεις μιας διπλής πολιτισμικής ταυτότητας
Έχω αγκαλιάσει την αμερικάνικη κουλτούρα, δεν είμαι πλέον ξένος. Ζω πάνω από δύο δεκαετίες εκεί. Μπορώ να μιλήσω τη γλώσσα των μειονοτήτων και να κατανοήσω τα προβλήματά τους. Ταυτόχρονα, όμως, έρχομαι με τις αποσκευές μιας άλλης κουλτούρας, έχω εκ των πραγμάτων μια άλλη οπτική γωνία για τα πάντα. Αναπόφευκτα βλέπω τα πράγματα διαφορετικά και γι’ αυτό μπορώ να δώσω μια διαφορετική οπτική προσέγγιση. Μάλλον γι’ αυτό δέχτηκαν να με εμπιστευτούν οι ήρωες της ταινίας ως μια ανεξάρτητη φωνή.
Τα προνόμια και τα εμπόδια της κινηματογραφικής ανεξαρτησίας
Κάθε project μου είναι προσωπική υπόθεση, γιατί η παραγωγή είναι τελείως ανεξάρτητη. Κινούμαι κάτω από τα ραντάρ της επίσημης παραγωγής. Έτσι κάθε ταινία γίνεται μια προσωπική υπόθεση. Προσπαθώ να κερδίσω την εμπιστοσύνη αυτών που κινηματογραφώ, είμαι κι εγώ ένας outsider σαν κι εκείνους. Τους δίνω τη δυνατότητα να ακουστεί η φωνή τους κι αυτό είναι το κλειδί που μου επιτρέπει να ανοίξω την πόρτα στις ζωές τους. Υπάρχει μια τρυφερότητα σε όλο αυτό που μπορεί να οδηγήσει στην κάθαρση. Η επαφή γίνεται προσωπική, μετατρέπεται στο τέλος σε φιλία.
Οι επιρροές
Υποσυνείδητα είναι άπειρες οι επιρροές στο έργο μου. Όλες οι ταινίες που έχω δει στη ζωή μου πρέπει να έχουν βρει κάποιο τρόπο να βγουν από μέσα μου. Πιο συνειδητά θα έλεγα πως έχω επηρεαστεί από το «περιθωριακό» βραζιλιάνικο σινεμά των 60’s, που έκανε αντίσταση μέσα από την ειρωνεία και τη σάτιρα, και από τις ταινίες του Ζαν Ρους που επαναπροσδιόρισαν την ανθρωπολογική διάσταση του σινεμά.