Ο Γιοσέπ Μπαρτολί έζησε μια ζωή που επιβεβαιώνει πλήρως τον κλισέ επιθετικό προσδιορισμό «κινηματογραφική». Γεννημένος το 1910 στη Βαρκελώνη ο Καταλανός σκιτσογράφος έγινε από τα νεανικά του χρόνια μέλος του POUM κι ανέπτυξε έντονη ακτιβιστική κι αντιφασιστική δραστηριότητα. Έζησε, όμως, στη συνέχεια τον εμφύλιο σπαραγμό στη χώρα του, την άνοδο του φασιστικού καθεστώτος του Φράνκο, τον διωγμό και τις κακουχίες της προσφυγιάς μέχρι να δραπετεύσει στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Αρχικά έμεινε στην Πόλη του Μεξικού ως εραστής της Φρίντα Κάλο και μετά γνώρισε την καταξίωση στη Νέα Υόρκη, συναναστρεφόμενος καλλιτεχνικούς ταγούς της εποχής, όπως τον Ρόθκο, τον Πόλοκ και τον Ντε Κούνινγκ, μέχρι τον θάνατό του το 1995.

Φυσικά, ένας τόσο πολυτάραχος και συναρπαστικός βίος θα αποτελούσε ιδανικό υλικό για κινηματογραφική αξιοποίηση, όχι μόνο λόγω των κοσμοϊστορικών γεγονότων των οποίων ο Μπαρτολί έγινε μάρτυρας. Αλλά και ως μια διαρκής υπενθύμιση ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται και ότι η καλλιτεχνική δημιουργία είναι πάντα -εκτός από ανάγκη- και μέσο επιβίωσης. Ο Ισπανός καλλιτέχνης, άλλωστε, αποτύπωσε με τα σκίτσα και τα σχέδιά του σκηνές και καταστάσεις που η επίσημη ιστορική καταγραφή θα προτιμούσε να ξεχάσει. Όπως τον εγκλεισμό χιλιάδων Ισπανών προσφύγων τον Φεβρουάριο του 1939 από το επίσημο γαλλικό κράτος σε στρατόπεδα συγκέντρωσης με απάνθρωπες συνθήκες υγιεινής και διαβίωσης.

Το μόλις εβδομήντα πέντε λεπτών animation που φέρει το μικρό όνομα του Μπαρτολί δεν είναι μια τυπική βιογραφία. Αντίθετα, χρησιμοποιεί ευφάνταστα την τεχνική των κινουμένων σχεδίων για μια πιο δημιουργική και ιμπρεσιονιστική αναπαράσταση της παραμονής του καλλιτέχνη σε ένα τέτοιο στρατόπεδο μετά τη Retirada, τη φυγή δηλαδή πάνω από 50000 πολιτών από την Ισπανία μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του Φράνκο. Ανάμεσα στους Δημοκρατικούς, τους κομμουνιστές, τους τροτσκιστές και τους αναρχικούς βρέθηκε και ο Γιοσέπ κατατρεγμένος σε μια αφιλόξενη χώρα, αντιμέτωπος με το ρατσισμό, τα βασανιστήρια, τον εξευτελισμό και την πείνα. Μοναδικό σωσίβιο; Η τέχνη του και η απρόσμενη φιλία με έναν πρωτόβγαλτο Γάλλο αξιωματικό διαφορετικό από τους άλλους.

Τις κατακερματισμένες αναμνήσεις του τελευταίου από εκείνη τη φιλία, όπως τις αφηγείται κατάκοιτος στον εγγονό του που ασχολείται κι αυτός με το σχέδιο, χρησιμοποιεί ως αφηγηματικό καμβά στην πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία ο Γάλλος κομίστας της Monde, Ορέλ (κατά κόσμον Ορελιέν Φρομάν), με τη βοήθεια του σεναριογράφου και συνεργάτη του Ρομπέρ Γκεντιγκιάν, Ζαν-Λουί Μιλεσί. Ταυτόχρονα, ζωντανεύει μοναδικά τα σκίτσα του Μπαρτολί, τα οποία αποκτούν κίνηση και γίνονται πολύ πιο εύγλωττα από οποιαδήποτε άλλη συμβατική κινηματογράφηση. Και κάπως έτσι επιτυγχάνεται τόσο μια θαυμαστή αφηγηματική οικονομία που συμπεριλαμβάνει όλους τους σταθμούς στη ζωή του Μπαρτολί, όσο και η αισθητική συνέπεια με τη ζοφερή εποχή στην οποία δημιούργησε και την πολύχρωμη μετάβαση στην ηδονική ελευθερία.

Κάπου ανάμεσα στο καφέ και το γκρι του εγκλεισμού και το κόκκινο και το μπλε της απελευθέρωσης, ο Ορέλ εμπλουτίζει την αφήγηση με μοναδικές λεπτομέρειες. Άλλοτε είναι συγκινητικές και άλλοτε διασκεδαστικές, πάντοτε όμως είναι αφοπλιστικές, αναζητώντας κι επιτυγχάνοντας εκείνη τη δημιουργική ορμή που σπάει τις διαχωριστικές γραμμές και τα συρματοπλέγματα. Και κάπως έτσι το «Γιοσέπ» όχι μόνο συμμετείχε δικαιωματικά στο Επίσημο Πρόγραμμα του (ακυρωμένου) Φεστιβάλ των Καννών το 2020, αλλά διακρίθηκε και πανάξια ως το καλύτερο animation στα Ευρωπαϊκά Βραβεία Κινηματογράφου. Απέδειξε έτσι, για άλλη μια φορά, ότι τα κινούμενα σχέδια είναι μια τέχνη (και) για ενήλικες, για πολιτικό στοχασμό και για τη σχέση του τότε με το τώρα.