Το Berlin Alexanderplatz δεν ήταν ποτέ σειρά. Χαρακτηρισμένο από τον δημιουργό του ως «μια ταινία σε δεκατρία μέρη και έναν επίλογο», γυρίστηκε μεν για τη γερμανική τηλεόραση, αλλά βρέθηκε εκεί λόγω της τιτάνιας διάρκειας του, ενώ αψηφά επιδεικτικά τη λογική των επεισοδίων, των cliffhangers, της γραμμικής εξέλιξης και της ανάπτυξης των χαρακτήρων. Στις αρχές της δεκαετίας του 80 που γυρίστηκε δεν υπήρχαν καν τηλεοράσεις εφάμιλλες των τεχνικών απαιτήσεων που απαιτούσε η σωστή προβολή του, με αποτέλεσμα την οργή των θεατών στην πρεμιέρα του γιατί κυριολεκτικά δεν ήξεραν τι έβλεπαν. Αλλά όχι μόνο γι’ αυτό.

Βγαλμένο από τις σελίδες του ομότιτλου εμβληματικού αριστουργήματος του Άλφρεντ Ντέμπλιν, το οποίο κυκλοφόρησε το 1929 και είχε γίνει ήδη ταινία για πρώτη φορά το 1931, το Berlin Alexanderplatz ήταν ένα νομοτελειακό όνειρο ζωής για τον Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, όχι μόνο γιατί ήταν το αγαπημένο βιβλίο του σκηνοθέτη και στιγμάτισε τη «δολοφονική εφηβεία του», αλλά κυρίως γιατί το enfant terrible του γερμανικού σινεμά ήταν από καιρό έτοιμο και θαρραλέο να αποτυπώσει την ατμόσφαιρα της εύθραυστης και θνησιγενούς δημοκρατίας της Βαϊμάρης μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και πριν την κτηνωδία του φασισμού και να τη μετατρέψει σε μια απογείωση των αισθητικών και καλλιτεχνικών εμμονών του.

Λίγο μετά το μεγαλύτερο θρίαμβο της καριέρας του με τον «Γάμο της Μαρία Μπράουν» και με πάνω από 40 ταινίες ήδη στο ενεργητικό του, ο τριαντάχρονος Φασμπίντερ αφηγείται την ιστορία του κεντρικού του ήρωα Φραντς Μπίμπερκοπφ σαν την τελετουργική χορογραφία ενός έκπτωτου άγγελου, που αποφυλακίζεται από τις φυλακές του Τέγκελ μετά από έκτιση ποινής τεσσάρων χρόνων για τον θανατηφόρο ξυλοδαρμό της συντρόφου του για να παραδοθεί στο χάος της ελευθερίας μιας ασύδοτης και αγνώριστης μητρόπολης, που κλυδωνίζεται ήδη από έναν ανεμοστρόβιλο ιδεολογιών, επιθυμιών, καλλιτεχνικών ρευμάτων, πολιτικών ζυμώσεων και αντίρροπων δυνάμεων.

Το πρώτο επεισόδιο φέρει άλλωστε τον καθ’ όλα δηλωτικό τίτλο «Η Τιμωρία Ξεκινά» και η πορεία του Μπίμπερκοπφ στις δεκαπέντε ώρες που θα ακολουθήσουν θα είναι μέσα από ένα Καθαρτήριο στο οποίο κάθε πιθανότητα ανόρθωσης και ευτυχίας θα είναι εκ των προτέρων καταδικασμένη, παρά τον όρκο του να ορθοποδήσει. Οι κανόνες της τηλεόρασης καταργούνται και τα όρια του κινηματογράφου δοκιμάζονται, καθώς ο αφηγηματικός χρόνος διαστέλλεται και η ιστορία επαναλαμβάνεται όχι ως φάρσα, αλλά ως κάθοδος στην τρέλα.

Ανάμεσα στο camp, τα λαϊκό θέατρο, το φτηνό μελόδραμα, τον εξπρεσιονισμό και μια θεατρικότητα που καταργεί τα σύνορα ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία, ο Φασμπίντερ μετατρέπει τα γυρίσματα στους εσωτερικούς χώρους σε μια παραισθησιογόνα εμπειρία, για την οποία επιστράτευσε ακόμα και το ράντισμα των σκηνικών με γκλίτερ και τη χρήση καλσόν μπροστά από τον φακό. Και φυσικά, όπως σε όλες τις προηγούμενες ταινίες του, χρησιμοποιεί κουρτίνες, καθρέφτες, κάγκελα, παραπετάσματα, ακόμα και κλουβιά για να τεμαχίσει όχι μόνο την προοπτική των ηρώων του, αλλά και το ίδιο το βλέμμα του θεατή που πρέπει να συνθέσει τη γενική εικόνα μέσα από αυτό τον αισθητικό κατακερματισμό.

Η ηχητική μπάντα διασπάται από την εικόνα, το voice over του ίδιου του Φασμπίντερ παραθέτει αποσπάσματα από το βιβλίο ή ιστορικές και μη πληροφορίες για το συγκείμενο της εποχής, ενώ η μουσική του Πέερ Ράμπεν ενίοτε καλύπτει τα λόγια των ηρώων και οι μεσότιτλοι διακόπτουν τη ροή. Και μέσα σε όλα αυτά ο Φραντς Μπίμπερκοπφ, αυτό το «φιλοσοφικό κτήνος», αυτός ο «ευαίσθητος σαδιστής» θα νιώσει το βάρος της Ιστορίας που υπονοείται από άκρη σε άκρη να του διαλύει τους ώμους και να τον ακρωτηριάζει κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Πώς να μην εξαγριωθούν οι τηλεθεατές μιας οικονομικά ακμάζουσας Δυτικής Γερμανίας μετά από αυτό τον βομβαρδισμό; Πώς να μην έχει καταστεί ήδη από το 1980 περιττός ο διάλογος για τη διαφορά μεταξύ κινηματογράφου και τηλεόρασης; Πώς να μην παραμένει το Berlin Alexanderplatz ακόμα και σήμερα, τέσσερις δεκαετίες μετά την πρεμιέρα του, μια μεγαλεπήβολη ατονική συμφωνία, ένας αισθητικός παροξυσμός και μια απονενοημένη κραυγή; Οι απαντήσεις, αλλά και ακόμα περισσότερες ερωτήσεις, για ένα έργο που όμοιο του δεν ξανάγινε, επί της οθόνης.