Η Ιρίνα, μια γυναίκα από την Βουλγαρία ζει σε μια πολυκατοικία του βορειοανατολικού Λονδίνου με τον μικρό της γιο και τον αδερφό της, όπου το ασανσέρ λειτουργεί ως τουαλέτα, οι γείτονες διαρκώς φωνάζουν και μια ανακαίνιση, που κανείς φαίνεται να μην θέλει, πρέπει να ακριβοπληρωθεί. Και μέσα σε όλα αυτά, μια γάτα που εμφανίζεται στο πλατύσκαλο, μπουχτίζει από την καθημερινή τεταμένη ατμόσφαιρα, και στριμώχνεται μέσα στον τοίχο, κάνοντας του γείτονες να ενωθούν για πρώτη φορά, για να την απελευθερώσουν.

Σε μια ταινία που κοιτάζει το Λονδίνο της εποχής του Brexit μέσα από μια ανατολικοευρωπαϊκή ματιά, τρόποι ζωής και αντιλήψεις συγκρούονται σε ένα ζεστό φιλμ μυθοπλασίας φτιαγμένο από τα υλικά ενός ντοκιμαντέρ.

Την ταινία διάλεξε το Cinobo από το Φεστιβάλ του Κάρλοβι Βάρι όπου και προβλήθηκε και συζητήθηκε, φέρνοντάς την στις Ελληνικές αίθουσες νωρίτερα το καλοκαίρι. Καθώς όμως το φιλμ των Μίνα Μιλέβα και Βέσελα Κασάκοβα είναι πλέον διαθέσιμο και για streaming, απευθυνθήκαμε στην σκηνοθέτη Μίνα Μιλέβα για να συστήσει την ταινία τους στους συνδρομητές του Cinobo.

Η Μίνα μας μίλησε για το πώς έχει αλλάξει η Αγγλία τα 20 χρόνια που διαμένει εκεί, για την κραυγή μιας μειονότητας που δεν είχε ποτέ δικό της λόγο, για τα όρια μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ (από το οποίο προέρχεται), και το τι σημαίνει να γυρίζεις σήμερα μια αλληγορία για το Brexit ζώντας και δουλεύοντας στο Λονδίνο.

Μπορείτε να πείτε κάποια πράγματα για την προέλευση της ιστορίας; Από ό,τι καταλαβαίνω η ταινία είναι βασισμένη σε αληθινά γεγονότα. Τι σας έκανε να αποφασίσετε να τα μετατρέψετε την ιστορία σε ταινία και πώς προσεγγίσατε την διαδικασία της συγγραφής;

Έχω ζήσει στην Αγγλία εδώ και περίπου 20 χρόνια και παρότι οι συνθήκες της ζωής μου ως μετανάστρια ήταν ευνοϊκές -δούλευα στο animation, το επάγγελμά μου- μπορούσα με ευκολία να διακρίνω πως ένα αόρατο σιδηρούν παραπέτασμα ακόμα υπάρχει. Μας διαχωρίζει, εμάς τους ανατολικοευρωπαίους, από τον υπόλοιπο κόσμο που ζει στο Λονδίνο, που είναι αναμφίβολα μια από τις πιο κοσμοπολίτικες πόλεις.

Όταν αρχίσαμε να ταξιδεύουμε σε όλη την Ευρώπη με τις ταινίες μας με την Βεσέλα, ανακαλύψαμε πως η λέξη “Βουλγαρία” δεν φέρνει κάτι στο μυαλό των περισσότερων Ευρωπαίων. Εν μέρει χάρη στον Κομμουνισμό, εν μέρει χάρη στην απουσία αληθινής πολιτιστικής ανάπτυξης στην χώρα μας τα τελευταία χρόνια, το σινεμά μας φέρνει το στίγμα του “ανατολικοευρωπαϊκού”. Η Ανατολική Ευρώπη όμως αποτελείται από τόσο διαφορετικές κουλτούρες. Υποθέτω πως υπογειώς η έμπνευση για την «Γάτα στον Τοίχο» από εκεί προήλθε. 

Όπως το έθεσε και το Variety, “μια αστεία, απογοητευμένη κραυγή από ένα δημογραφικό που έχει κουραστεί να μιλούν από πάνω του”. Αυτή ήταν η αρχική ώθηση. Το να δείξουμε πως είμαστε περικυκλωμένοι από τα τείχη των ίδιων των προκαταλήψεών μας.

Έχετε παρελθόν στα ντοκιμαντέρ, τι πήρατε από αυτές τις ταινίες κάνοντας μυθοπλασία. Νιώθετε βασικά πως υπάρχει γραμμή που διαχωρίζει αυτές τις φόρμες ή είναι το σινεμά με κάποιον τρόπο η ίδια του η αλήθεια *και* η μυθοπλασία όπως και να έχει;

Έβαλες το χέρι σου στον παλμό. Δεν διαχωρίζουμε ανάμεσα στα είδη, για εμάς είναι εργαλείο όσο το να ζωγραφίζεις μια εικόνα σε λάδι ή με νερομπογιές. Για την ακρίβεια, μάθαμε πως το ποιοτικό ντοκιμαντέρ σινεμά είναι πολύ δυσκολότερο να φτιαχτεί. Κι επιπλέον, ως δημιουργός ντοκιμαντέρ αντιμετωπίζεις και την αβεβαιότητα και τις νομικές απειλές.

Το σκάνδαλο μετά την πρώτη μας ταινία – το ντοκιμαντέρ «Uncle Tony, Three Fools and the Secret Service» κόντεψε να μας φτάσει στη φυλακή. Ευτυχώς το δικαστήριο αποφάσισε πως οι απειλές δεν έχουν νομικό έδαφος αλλά η όλη ανάκριση θύμιζε αληθινές μυστικές υπηρεσίες Κομμουνιστικού καθεστώτος. Έπρεπε να εμφανιστούμε μπροστά σε έναν δημόσιο κατήγορο σχεδόν κάθε μήνα για ενάμιση χρόνο, που ήταν τρομακτικό.

Ο τρόπος μας να κάνουμε σινεμά πρέπει να είναι πολύ αυθεντικός. Πολλοί άνθρωποι λένε για την ταινία πως είναι ντοκιμαντέρ, αλλά δεν το πιστεύουμε. Νομίζουμε πως είναι απλά απαραίτητο το να είσαι ωμός και ειλικρινής αυτές τις μέρες όπου το κοινό είναι εξαιρετικά ευαίσθητο.

Το φιλμ προσφέρει μια ισχυρή και επίκαιρη αλληγορία πάνω στο Brexit, ήταν εξαρχής ένας στόχος ή ήταν κάτι που προέκυψε οργανικά μέσα από το στόρι;

Όταν αρχίσαμε να μαζεύουμε το κεφάλαιο και να γράφουμε το σενάριο, οι διαχωρισμοί και οι πολιτικοί χειρισμοί είχαν ήδη εμφανιστεί στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι πρωτοσέλιδοι τίτλοι προειδοποιούσαν πως “31 εκατομμύρια Βούλγαροι και Ρουμάνοι θα έρθουν να πνίξουν το Νησί”. Εμείς είμαστε περίπου 6μιση εκατομμύρια στη Βουλγαρία.

Δεν θέλαμε να κάνουμε ένα φιλμ για το Brexit αλλά περισσότερο να υπονοήσουμε το θέμα. Η διαδικασία της κινηματογράφησής μας είναι πολύ ενστικτώδης και πάντα έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για γεγονότα και επίκαιρα. Προσπαθούμε να τοποθετούμε τους χαρακτήρες μας μέσα σε μια μεγαλύτερη εικόνα του τόπου ή της χώρας που βρίσκονται. Είναι σαν μια αρχειακή καταγραφή της εποχής στην οποία ζούμε.

Στο Λοκάρνο όπως και στη Βαγιαδολίδ όπου είχαμε την Ισπανική μας πρεμιέρα, υπήρχαν θερμά ντιμπέιτ πάνω στο Brexit. Φαίνεται πως το φιλμ κατάφερε έστω να ακουμπήσει το ερώτημα πάνω στο τραπέζι.

Ζείτε στην Αγγλία πολλά χρόνια, οπότε αναρωτιόμουν με τι τρόπο έχουν μεταβληθεί οι νόρμες τα τελευταία χρόνια. Πάντα τείνουμε να παραβλέπουμε την διαδικασία που οδηγεί στις σοκαριστικές εξελίξεις. Πώς φτάσαμε εδώ;

Ακριβώς, δυστυχώς δικτατορίες και αυταρχισμός είναι μέρος του όλου μας, ως κοινωνία. Ο χειρισμός είναι ακόμα πιο απειλητικός σήμερα στο κλίμα του fake news.

Εμείς θαυμάζουμε τη βρετανική κουλτούρα όπου το ξεχωριστό χιούμορ παίζει έναν πολύ υγιή ρόλο. Ένας καλός Άγγλος φίλος μου είπε κάποτε: “Το μόνο που μας νοιάζει είναι να πούμε το καλύτερο αστείο στην παμπ και μετά να γυρίσουμε σπίτι και να κατουρήσουμε στο χαλί”. Εμείς ελπίζουμε να μπορούμε να προσεγγίσουμε τα πιο δραματικά γεγονότα με αρκετό χιούμορ. Αυτό το είδος του χιούμορ είναι κάτι που βρίσκουμε και στα καλύτερα παραδείγματα Βουλγάρικου σινεμά υπό το κομμουνιστικό καθεστώς, όταν οι δημιουργοί έπρεπε να αποκρύψουν κάθε κοινωνική κριτική πολύ έξυπνα. Οι γονείς μας και ο ευρύτερος κύκλος μας χρησιμοποιούσαν λεπτογραμμένα αστεία για να αναφερθούν στο καθεστώς.

Πώς είναι η ζωή στο Λονδίνο, με κοινωνικούς αλλά και με δημιουργικούς όρους;

Το Λονδίνο είναι ένα από αυτά τα μέρη που παραμένουν έμπνευση για εμάς. Το αυξανόμενο οικονομικό βάρος σκοτώνει τη δημιουργικότητα αυτή τη στιγμή αλλά αυτό είναι κάτι που ισχύει για τις περισσότερες Ευρωπαϊκές μητροπόλεις. Δεν είναι εξίσου διασκεδαστικό όπως στα ‘90s για παράδειγμα αλλά υπάρχουν ακόμη bon vivants που ζουν εκεί και το να γνωρίζεις έναν ευρύ κύκλο ανθρώπων από διαφορετικές εθνικότητες αναπληρώνει κάπως την αίσθηση κανονικότητάς μας.

Πώς ήταν το γύρισμα του συγκεκριμένου φιλμ, πρακτικά; Κάνατε γυρίσματα σε αληθινές τοποθεσίες, πώς ήταν αυτή η διαδικασία;

Ο κινηματογράφος απαιτεί τόση πολλή προετοιμασία – τεχνική, συναισθηματική και υπολογιστική. Προσπαθήσαμε να κρύψουμε τα άγχη που μας δημιουργούσε αυτή η προετοιμασία και το να κάνουμε το γύρισμα να μοιάζει σαν κάτι που συνέβαινε μπροστά στα μάτια σου.

Μαζί με το ευχάριστο κλίμα και τις ευχάριστες συγκυρίες, κάναμε πολλές πρόβες με τους ηθοποιούς. Η Ιρίνα Ατανάσοβα και ο Έιντζελ Γκένοβ είναι πολύ έξυπνοι ηθοποιοί με κατανόηση του τι θα χρειαστεί ώστε να μοιάζουν φυσικοί και “ντοκιμαντερίστικοι”. Δούλεψαν απρόσκοπτα προς αυτή την κατεύθυνση και χρησιμοποίησαν μια δόση υπερβολής και ειρωνείας.

Όπως είπε η πρωταγωνίστριά μας, Ιρίνα Ατανάσοβα, “Τα γυρίσματα έγιναν καθώς μαγειρεύαμε κοτόπουλο και φτιάχναμε τα μαλλιά μας”. Ήταν σα να αιχμαλωτίζουμε συναισθηματικές στιγμές.

Δεδομένων των ταινιών σας μέχρι σήμερα, θα κάνατε κάποια ταινία που δεν βασίζεται σε κάτι “αληθινό”, είτε ως ιστορία είτε ως προσέγγιση; Θα διασκευάζατε ένα βιβλίο, ας πούμε;

Θα θέλαμε πολύ να το κάνουμε αυτό. Και νομίζω πως θα τα καταφέρναμε πολύ καλά! Ο τρόπος που αναπτύσσεται η πλοκή του κάθε θέματος είναι που έχει σημασία. Μας ελκύουν ιστορίες που έχουν τις ρίζες τους σε κοινωνικοπολιτικές διαδικασίες – εξάλλου είμαστε ακτιβίστριες.