Όταν γεννήθηκε ο Καντεμίρ Μπαλάγκοφ το 1991 στον Βόρειο Καύκασο, ξέσπασε ο πρώτος πόλεμος της Τσετσενίας, που αναζωπύρωσε στην ευρύτερη περιοχή φυλετικές και μειονοτικές διαμάχες αιώνων και άνοιξε ένα νέο κύκλο αίματος. Ένα συμβάν που όπως αποδείχθηκε στην πορεία, επηρέασε αναπόφευκτα όχι μόνο τη ζωή, αλλά και το έργο του μετέπειτα σκηνοθέτη.

Οι δύο, μέχρι σήμερα, μεγάλου μήκους ταινίες του τριαντάχρονου πλέον Μπαλάγκοφ, τόσο διαφορετικές, αλλά και τόσο ίδιες ταυτόχρονα, αποτελούν δύο συγκλονιστικές καταγραφές των τραυμάτων που αφήνει πίσω του ο πόλεμος και χάρισαν δικαιολογημένα στο Ρώσο σκηνοθέτη όχι μόνο πολυάριθμες φεστιβαλικές περγαμηνές (μεταξύ των οποίων και δύο βραβεύσεις στις Κάννες), αλλά και την κορυφαία θέση στη νέα γενιά των δημιουργών μιας χώρας με ανεκτίμητη κινηματογραφική παράδοση.

Αυτός ο διάλογος με το σινεμά του Ταρκόφσκι και του Σοκούροφ δεν εξαντλείται στους απαιτητικούς αφηγηματικούς ρυθμούς, ούτε στο γεγονός ότι ο δεύτερος υπήρξε καθηγητής , μέντορας και παραγωγός του Μπαλάγκοφ στην πρώτη ταινία του, αλλά εκτείνεται σ’ αυτή τη μυσταγωγική διάσταση ενός σινεμά που κρύβει μέσα του κάτι περισσότερο από την εικαστική αρτιότητα: έναν αχανή και απύθμενο πόνο και μια κραυγή που αντηχεί μετέωρη πριν από τη λύτρωση.

Το «Οι Δικοί Μου Άνθρωποι», όπως προβλήθηκε στη χώρα μας το «Tesnota» («Ασφυξία» στην απολύτως ταιριαστή ακριβή μετάφραση), ήταν το σκηνοθετικό ντεμπούτο που το 2017 έστρεψε τα βλέμματα όλου του πλανήτη στον πρωτοεμφανιζόμενο σκηνοθέτη, για την ακατέργαστη ορμή του και την αυτοπεποίθηση ενός καλλιτέχνη που τολμά και επιτυγχάνει να μετουσιώσει μια πραγματική ιστορία που άκουσε στα παιδικά του χρόνια σε έναν βαθύτερο προβληματισμό για τον ασφυκτικό ρόλο της οικογένειας, της παράδοσης και της κοινότητας στην πορεία προς την ενηλικίωση και την ωριμότητα.

Το κάδρο με αναλογία 4:3 δεν αφήνει κανένα περιθώριο, ούτε στο θεατή, αλλά κυρίως ούτε στους ήρωες να δραπετεύσουν από την κλειστοφοβική και αποπνικτική ατμόσφαιρα στο Νάλτσικ, την πρωτεύουσα της Δημοκρατίας Καμπαρντίνο-Μπαλκάρ, εκεί όπου η μικρή κοινότητα των Εβραίων βρίσκεται σε μια προαιώνια βεντέτα με την αρχαία φυλή των σουνιτών Καμπαρντίν.

Η εικοσάχρονη Ιλάνα, ένα αγοροκόριτσο που θέλει να ακολουθήσει να ακολουθήσει τη δική του πορεία και είναι ερωτευμένο με έναν Μωαμεθανό του αντίπαλου στρατοπέδου, θα πρέπει να υποταχθεί στις επιταγές της οικογένειας και της κοινότητάς της, όταν ο αδερφός της θα απαχθεί. Θα εξαναγκαστεί να παντρευτεί τον γιο του Εβραίου γείτονα προκειμένου να βρεθούν τα λύτρα για την απελευθέρωσή του, θα παλέψει σαν αγρίμι για τη δική της ελευθερία, θα ταπεινωθεί και θα ταπεινώσει σε μια απέλπιδα προσπάθεια να ορίσει η ίδια τον εαυτό της, λίγο πριν εκραγεί. Κι όλα αυτά με έναν βραδυφλεγή ρεαλισμό και κοντινά πλάνα που δεν αφήνουν καμία διέξοδο, με μία σοκαριστική αμεσότητα που χαρτογραφεί τα αναπόδραστα διλήμματα αιώνων στο πρόσωπο της καταιγιστικής Ντάρια Ζόβνερ στον πρωταγωνιστικό ρόλο.

Η συνέχεια ήταν ακόμα πιο εντυπωσιακή με το «Ένα Ψηλό Κορίτσι», το οποίο μεταφέρει τους προβληματισμούς του σκηνοθέτη στο Λένινγκραντ των τελών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, λίγο μετά την Πολιορκία από τους Γερμανούς και την εκατόμβη των θυμάτων. Αντλώντας έμπνευση από το «Ο Πόλεμος Δεν Έχει Πρόσωπο Γυναίκας» της βραβευμένης με Νόμπελ Σβετλάνα Αλεξέγιεβιτς, ο Μπαλάγκοφ κινηματογραφεί μια πόλη γεμάτη από ζωντανούς-νεκρούς, φαντάσματα ενός πολέμου που έχει αφήσει τους επιζώντες τσακισμένους, πληγωμένους και παγωμένους απέναντι σε μια ζοφερή πραγματικότητα.

Η Ίγια και η Μάσα είναι δύο φίλες που βρέθηκαν μαζί στο μέτωπο, πολεμώντας η κάθε μία με το δικό της τρόπο. Όταν θα ξανασυναντηθούν στο νοσοκομείο, όπου η πρώτη δουλεύει ως νοσοκόμα, θα έχει μεσολαβήσει μία τραγωδία, θα κουβαλούν και οι δύο εμφανή και ανομολόγητα τραύματα, θα προσπαθήσουν και οι δύο να επιβιώσουν και να επαναπροσδιορίσουν μια σχέση που δυναμιτίζεται από μυστικά, λάθη και ενοχές.

Εδώ το κάδρο ανοίγει διάπλατα σε αναλογία για να χωρέσει όλο την μεταπολεμική απελπισία και η χρωματική παλέτα κινείται στις αποχρώσεις μιας ξεφτισμένης σκουριάς, με το κόκκινο και το πράσινο στα ρούχα των δύο ηρωίδων να υπογραμμίζουν και να συμβολίζουν οπτικά την δυναμική της σχέσης τους και τη δυαδικότητα στον τρόπο που αλληλοσυμπληρώνονται, χωρίζουν και ενώνονται απέναντι σε έναν κόσμο που είναι εναντίον τους. Οι ερμηνείες είναι για άλλη μια φορά ανατριχιαστικές και ο ρυθμός με τον οποίο ο Μπαλάγκοφ απλώνει στο κάδρο κι ενσταλάζει τη φρίκη στην καρδιά της ταινίας μαρτυρά έναν σκηνοθέτη που ήδη από τη δεύτερη ταινία του μπορεί να θεωρείται μεγάλος.

Αυτή η δυστοπική διάσταση των δύο ταινιών του Ρώσου σκηνοθέτη (ελπίζουμε πως) είναι και ο λόγος που η επόμενη δουλειά του θα είναι κάτι φαινομενικά ολότελα διαφορετικό. H τηλεοπτική μεταφορά του πολυβραβευμένου video game «The Last Of Us» για το HBO είναι σίγουρα κάτι που δεν περιμέναμε ή τολμούσαμε να φανταστούμε, ανεβάζει όμως τον πήχη των προσδοκιών μας για τη μίνι σειρά κατακόρυφα. Ανοίγοντας ταυτόχρονα διάπλατα τις χολιγουντιανές πύλες για ένα από τα μεγαλύτερα ταλέντα του Ευρωπαϊκού σινεμά της δεκαετίας των ‘10s.

Όλα αυτά δεν ξέρουμε πού θα οδηγήσουν, αλλά θα κρατάμε για πάντα τη συγκλονιστική διαδρομή που έφερε τον Μπαλάγκοφ εδώ.

Οι ταινίες του Καντεμίρ Μπαλάγκοφ στο Cinobo

Ένα Ψηλό Κορίτσι (Beanpole | Dylda, 2019)

Στο Λένινγκραντ του 1945, δύο νεαρές γυναίκες προσπαθούν να ορθοποδήσουν από τα συντρίμμια του πολέμου. Ο Μπαλάγκοφ δικαιώνει απόλυτα τις προσδοκίες που δημιούργησε με το ντεμπούτο του «Οι Δικοί μου Άνθρωποι» κι εμπνέεται από ένα βιβλίο της βραβευμένης με Νόμπελ Σβετλάνα Αλεξέιβιτς για μια αριστουργηματική και σπαρακτική κινηματογραφική εμπειρία που αγγίζει επίπεδα αρχαίας τραγωδίας. Βραβείο Σκηνοθεσίας και Βραβείο FIPRESCI του τμήματος Ένα Κάποιο Βλέμμα στο Φεστιβάλ Καννών. 

Προβολή ταινίας

Οι Δικοί Μου Άνθρωποι (Closeness | Tesnota, 2017)

1998, Νάλτσικ, πρόποδες Καυκάσου, Ρωσία. Μία 24χρονη εργάζεται στο γκαράζ του πατέρα της. Ένα απόγευμα, έχουν μαζευτεί οικογένεια και φίλοι για να γιορτάσουν τον αρραβώνα του μικρού της αδερφού. Το ίδιο βράδυ το νεαρό ζευγάρι χάνεται και φτάνει στην πόρτα της οικογένειας ένα σημείωμα για λύτρα. Σ’ αυτή την κλειστή κοινότητα Εβραίων, η ανάμειξη της αστυνομίας είναι εκτός συζήτησης. Πώς θα συγκεντρώσει η οικογένεια τα χρήματα για να σωθεί το θύμα; Μικρής εμβέλειας μα σφιχτοδεμένο θρίλερ ηθικών διλημμάτων, βραβευμένο σε διάφορα φεστιβάλ του πλανήτη, με βραβείο FIPRESCI στο τμήμα Ένα Κάποιο Βλέμμα του Φεστιβάλ Καννών. 

Προβολή ταινίας