Η ανάδειξη της Κίνας σε παγκόσμια οικονομική υπερδύναμη μετά από δεκαετίες εσωστρέφειας, αλλά και ταυτόχρονα οι ενδογενείς αντιφάσεις μιας χώρας πολλαπλών ταχυτήτων στο αχανές και πολυπληθές εσωτερικό της, δεν θα μπορούσαν παρά να αντικατοπτριστούν στο σινεμά της. Η λεγόμενη «έκτη γενιά» των Κινέζων σκηνοθετών από τα τέλη της δεκαετίας του ‘90 αποτυπώνει μέσα από τις ταινίες της αυτή τη μετάβαση στον άκρατο ατομικισμό της ελεύθερης αγοράς και δημιουργοί, όπως ο Ζία Ζάνγκ-κε κι ο Ντιάο Γινάν, προσπαθούν να ιχνηλατήσουν αυτές τις σαρωτικές αλλαγές μέσα από τους κώδικες του σινεμά είδους, μπολιάζοντας το ερωτικό δράμα ή το φιλμ νουάρ με τον κοινωνικό σχολιασμό για την αβέβαιη και ασταθή πορεία μιας κοινωνίας χαοτικά απροετοίμαστης για την αλλαγή.

Με τέσσερις μόλις ταινίες σε δυο δεκαετίες στο ενεργητικό του, μία Χρυσή Άρκτο στο φεστιβάλ του Βερολίνου το 2014 για το «Μαύρος Άνθρακας σε Λεπτό Πάγο» και μια συμμετοχή στο Επίσημο Διαγωνιστικό του Φεστιβάλ των Καννών το 2018 για τη «Λίμνη με τις Αγριόχηνες», ο Ντιάο Γινάν τέθηκε στην εμπροσθοφυλακή των Κινέζων σκηνοθετών της γενιάς του. Οι φεστιβαλικές διακρίσεις που συνοδεύουν το έργο του υπογραμμίζουν την καλλιτεχνική σημασία που έχει ένα όραμα που ξεκίνησε από την ηθογραφία («Uniform») για να περάσει στη συνέχεια στο κισλοφσκικών αποχρώσεων ερωτικό δράμα («Νυχτερινό Τρένο») πριν βουτήξει στα σκοτάδια του φιλμ νουάρ με τις δύο τελευταίες και πιο γνωστές δημιουργίες που τον ανέδειξαν στο διεθνές κινηματογραφικό στερέωμα.

Φίλος και συνεργάτης του Ζία Ζάνγκ-κε (ενίοτε μάλιστα και ηθοποιός του, όπως στις «Στάχτες Μιας Αγάπης»), ο Γινάν, αφού ξεκίνησε την καριέρα τους ως σεναριογράφος -με πιο γνωστή στην Ελλάδα δουλειά του τα «Δημόσια Λουτρά» του Τσανγκ Γιανγκ- πέρασε για πρώτη φορά πίσω από την κάμερα με το απρόβλητο στη χώρα μας «Uniform» και με τις καλλιτεχνικές ευλογίες του μέντορα και πρωτεργάτη της Έκτης Γενιάς Ζάνγκ-κε, όπως οι τίτλοι τέλους της ταινίας αποκαλύπτουν.

Γυρισμένο με ψηφιακή κάμερα, το «Uniform» είναι μια νεορεαλιστική ηθογραφία για έναν φτωχό ράφτη και επιδιορθωτή ρούχων που προσπαθεί να αλλάξει πρόσκαιρα ταυτότητα με τη βοήθεια μιας στολής αστυνομικού που ξεμένει στο εργαστήριό του, όταν ο πελάτης του τραυματίζεται σε ατύχημα. Αν και τίποτα δεν προμηνύει τις πολυπρόσωπες και σύνθετες αφηγήσεις των επόμενων ταινιών του, δε λείπουν ούτε εδώ η κριτική για την ξεχασμένη από την πρόοδο κινεζική επαρχία, τα εργοστάσια που κλείνουν και αναδιαρθρώνονται, το γραφειοκρατικό χάος και η ανάγκη μιας νέας, φαύλης ταυτότητας για την επιβίωση στις νέες συνθήκες της αγοράς.
 

Στο σαφώς πιο φιλόδοξο και ολοκληρωμένο «Νυχτερινό Τρένο», που έκανε για πρώτη φορά γνωστό το όνομα του σκηνοθέτη στο φεστιβαλικό κύκλωμα με τη συμμετοχή στο Ένα Κάποιο Βλέμμα των Καννών το 2007 και προβάλλεται σε πανελλήνια πρεμιέρα στο Cinobo, o Γινάν τολμά να ψάξει και να βρει (;) την αγάπη σε ένα μέρος χωρίς ελπίδα κι ανάμεσα σε δύο a priori καταδικασμένους εραστές. Το μέρος είναι για άλλη μια φορά η βορειοδυτική επαρχία Σαανσί, φωτογραφημένη δυστοπικά με παγερά μπλε και γκρίζες αποχρώσεις, με ερημικές βιομηχανικές πόλεις και νεκρούς χώρους, στους οποίους μια σωφρονιστική υπάλληλος σε γυναικείες φυλακές θανατοποινιτών (η Κίνα παραμένει μία από τις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά εκτελέσεων) αναζητά σύντροφο μέσω μιας υπηρεσίας γνωριμιών ταξιδεύοντας με το νυχτερινό τρένο σε μια γειτονική πόλη- και γνωρίζει το σύζυγο μιας φυλακισμένης που η ίδια εκτέλεσε.

Μακριά από κάθε έννοια ρομάντζου και ρομαντισμού, το «Νυχτερινό Τρένο» (κάπως αναμενόμενα) δεν προβλήθηκε επίσημα ποτέ στην Κίνα, επομένως δε λογοκρίθηκε από τις αρχές, αλλά με τη βοήθεια γαλλικών και αμερικανικών κεφαλαίων έκανε διεθνή φεστιβαλική πορεία, συστήνοντας έναν δημιουργό που κατέχει απόλυτα την ικανότητα να καδράρει συναισθηματικά τοπία ερήμωσης και μοναξιάς που αντικατοπτρίζουν το κενό των ηρώων του, δύο ανθρώπων παραγκωνισμένων και ξεχασμένων από το ίδιο το σύστημα, οι οποίοι μπλέκουν σε μια σχέση με ασαφή όρια ανάμεσα στην ενοχή, τον πόνο, την τιμωρία και την εκδίκηση. Κι αν η χρωματική παλέτα, η καταχνιά και η τυχαιότητα της μοίρας θυμίζουν την πολωνική περίοδο του Κισλόφσκι, η αίσθηση της πνιγηρής καταδίκης που μοιάζει να συνοδεύει τους ήρωες στο ανοιχτό και διφορούμενο φινάλε προμηνύει τα δύο επόμενα και πιο σύνθετα φιλμ του Γινάν, στα οποία ο σκηνοθέτης στράφηκε στο φιλμ νουάρ για να επεκτείνει και να εμπλουτίσει το οπτικό του λεξιλόγιο.

Το «Μαύρος Άνθρακας σε Λεπτό Πάγο» θριάμβευσε για πολλούς αναπάντεχα, εν τέλει όμως δικαιολογημένα στην Μπερλινάλε το 2014, κερδίζοντας τη Χρυσή Άρκτο και το βραβείο ανδρικής ερμηνείας, και είναι ένα καλλιτεχνικό κι αισθητικό επίτευγμα. Ένα νουάρ που βαδίζει στην ίδια νοητή γραμμή με τα αθάνατα και αρχετυπικά ασπρόμαυρα χολιγουντιανά δείγματα, εμπλουτίζει ωστόσο το είδος όχι μόνο με τους γνώριμους neon φωτισμούς που παραπέμπουν πλέον de facto στο ασιατικό σινεμά, αλλά και με τις εκρήξεις βίας και μια αίσθηση κυνικού φαταλισμού, σκοτεινού σαν το χρώμα του άνθρακα κι αιχμηρού σαν την κόψη του πάγου.

Στο γνώριμο τοπίο της βορειδυτικής Κίνας και με φόντο τις ανθρακοβιομηχανίες και ένα άναρχο αστικό τοπίο σε αποσύνθεση, ένα διαμελισμένο πτώμα σε φορτία κάρβουνου διασκορπισμένα σε όλη την επαρχία θα σημάνει την έναρξη μιας πολυετούς αστυνομικής έρευνας. Από το 1999, όταν ο αστυνομικός που θα αναλάβει την υπόθεση θα υποπτευθεί για πρώτη φορά τη χήρα του θύματος, μέχρι το 2004, όπου μια σειρά από φόνους θα ανοίξει έναν νέο κύκλο αίματος και ο έκπτωτος πλέον πρώην αστυνομικός θα προσπαθήσει να εξιχνιάσει ξανά ένα μυστήριο, στο οποίο, όπως και σε κάθε φιλμ νουάρ που αξίζει να ονομάζεται έτσι, τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται.

Ο Γινάν τοποθετεί την ταινία του στο κομβικό σημείο της συμβολικής και μη έναρξης μιας νέας εποχής, σε έναν νέο αιώνα που όλα αλλάζουν για τη χώρα του αλλά στα βάθη της επαρχίας ο απόηχος των αλλαγών μετατρέπεται σε ένα απέραντο τέλμα. Εκεί, στήνει ένα βαθύτατα αμοραλιστικό σύμπαν από αποτυχημένους αλκοολικούς μπάτσους, παραιτημένες μοιραίες γυναίκες και αδίστακτους κακοποιούς, όλοι σκοτεινές και απέλπιδες φιγούρες κατατρεγμένες από ένα ένοχο παρελθόν κι ένα παρόν κούφιο από προσδοκίες και προοπτικές. Σαν τα πυροτεχνήματα στη μέση της μέρας που όχι μόνο αποτελούν τον πρωτότυπο τίτλο της ταινίας, αλλά και δίνουν το στίγμα τους στην ίσως πιο χαρακτηριστική σκηνή της ταινίας.

«Η Λίμνη με τις Αγριόχηνες» του 2018 βαδίζει στα ίδια μονοπάτια, αλλά αποτελεί ταυτόχρονα και τη νομοτελειακή επόμενη στάση της καλλιτεχνικής διαδρομής του Γινάν, μια ακόμα πιο περίτεχνη αφηγηματικά κι αισθητικά προσπάθεια του Κινέζου σκηνοθέτη να αφομοιώσει τους κώδικες του φιλμ νουάρ στην πραγματικότητα της χώρας του. Τοποθετημένη στην επαρχία Γουχάν (γνωστή σε όλους πλέον από τα όσα άλλαξαν άρδην τη ζωή μας τον τελευταίο χρόνο), η ταινία καταγράφει τη λαβυρινθώδη πορεία ενός κακοποιού, ο οποίος μετά από παγίδα μελών της συμμορίας του θα βρεθεί επικηρυγμένος από τις αρχές για το φόνο ενός αστυνομικού και κυνηγημένος από όλους όσοι θέλουν να καρπωθούν το μεγάλο ποσό- μεταξύ των οποίων πρώην φίλοι και συνεργάτες του, ακόμα και η ίδια η αποξενωμένη σύζυγός του. Με τη βοήθεια μιας μυστηριώδους γυναίκας με ασαφή κίνητρα, θα καταλήξει στη λίμνη του τίτλου εκεί όπου θα κορυφωθεί το ανθρωποκυνηγητό με πολλαπλές ανατροπές κι αποκαλύψεις.

Σε μια Κίνα αμετάκλητα πλέον παραδομένη στο νέον και τη διαφθορά, ο Γινάν επιλέγει μια εντυπωσιακά δομημένη και πρωτόγνωρα (για τα δικά του δεδομένα) πολυπρόσωπη αφήγηση, όπου όλοι έχουν τη δική τους κρυφή ατζέντα και η βία ξεσπά με ακραιφνώς στυλιζαρισμένες εκρήξεις-σκηνές ανθολογίας, όπως ο instant classic φόνος με την ομπρέλα. Παράλληλα αξιοποιεί στο έπακρο κάθε σπιθαμή του χώρου που απλώνεται γύρω από τη λίμνη του τίτλου: τις παράγκες, τα γκρεμισμένα κτίρια, τα στενά, τα σοκάκια, τις αυστηρές γραμμές των εντυπωσιακών νεόκτιστων εγκαταστάσεων σε αντίθεση με τα ετοιμόρροπα φαντάσματα μιας άλλης εποχής. Ακόμα και η ίδια λίμνη γίνεται το πεδίο μιας ερωτικής σκηνής, που μοιάζει να συμπυκνώνει όλη την αποδραματοποιημένα βραδυφλεγή προσέγγιση του σκηνοθέτη.

Και πάνω απ’ όλα, πιο κοντά από ποτέ στο κλίμα και το πνεύμα των ταινιών του συνοδοιπόρου Ζία Ζάνγκ-κε, ο Γιάο Ντινάν τολμά να εμπλουτίσει τον (πιο έκδηλο από κάθε προηγούμενη δουλειά του) κοινωνικό σχολιασμό με μια ομαδική ποπ χορογραφία του Rasputin των Boney M λίγο πριν τον χαλασμό και να ατενίσει με μια αμυδρή έστω αισιοδοξία το μέλλον. Ακόμα και τα δειλά βήματα του τέλους είναι, τελικά, μια πολιτική πράξη.