Είναι καλοκαίρι στη Βουδαπέστη, και ο μαθητής Άμπελ παλεύει να συγκεντρωθεί στις τελικές εξετάσεις του, ενώ παράλληλα συνειδητοποιεί ότι είναι απελπισμένα ερωτευμένος με την καλύτερή του φίλη Γιάνκα. Η μελετηρή Γιάνκα έχει τον δικό της ανεκπλήρωτο έρωτα με τον παντρεμένο καθηγητή ιστορίας Γιάκαμπ – ο οποίος είχε μια προηγούμενη αντιπαράθεση με τον συντηρητικό πατέρα του Άμπελ.

Οι εντάσεις μιας πολωμένης κοινωνίας έρχονται απροσδόκητα στην επιφάνεια όταν στις απολυτήριες εξετάσεις του Άμπελ στο μάθημα της Ιστορίας, ένα μικρό περιστατικό γιγαντώνεται και μετατρέπεται σε εθνικό σκάνδαλο.

Πώς μπορεί ένα ασήμαντο γεγονός να οδηγήσει σε εθνικό διχασμό; Ο Γκάμπορ Ράις αναμετριέται με την ακραία πολιτική πόλωση της χώρας του, τοποθετώντας έναν ανυποψίαστο μαθητή Λυκείου στο κέντρο ενός αναπάντεχου πανεθνικού σκανδάλου και σχολιάζει εύστοχα τις ακρότητες και τους λαϊκισμούς των σύγχρονων κοινωνιών.

«Εδώ και πολύ καιρό, αισθάνομαι να με πνίγει η ατμόσφαιρα της διαιρεμένης χώρας μου, η οποία διαπερνά την καθημερινότητά μου», εξηγεί ο ίδιος ο ούγγρος σκηνοθέτης. «Το 2021, το Πανεπιστήμιο Τεχνών Θεάτρου και Κινηματογράφου της Βουδαπέστης έχασε την αυτονομία του, όταν αναδιοργανώθηκε πλήρως από τα ψηλότερα κλιμάκια, ακολουθώντας τις καθοδηγήσεις τους κράτους, κάτι με το οποίο οι φοιτητές κι οι καθηγητές δεν συμφώνησαν καθόλου».

«Οι νέοι απέκλεισαν το πανεπιστήμιο – ελλείψει καλύτερου μέσου – και τα γεγονότα σύντομα πήραν κομματική πολιτική τροπή, παρόλο που ο μόνος στόχος των φοιτητών ήταν να μπορούν να συμμετέχουν στην αυτόνομη εκπαίδευση», εξηγεί ο σκηνοθέτης. «Ως κινηματογραφιστής και πρώην φοιτητής του πανεπιστημίου, συμμετείχα στον αγώνα τους, και μια μέρα, επιστρέφοντας στο σπίτι από μια διαδήλωση, σκέφτηκα ότι πρέπει να μιλήσουμε για την κατάσταση που μας περιβάλλει και ότι κάθε μορφή τέχνης, συμπεριλαμβανομένου του κινηματογράφου, πρέπει να είναι ένα μέσο για να γίνει αυτό».

Αυτό, τονίζει ο Ράις, ήταν και το κίνητρο πίσω από την κύρια ιδέα του «Έτσι Εξηγείται», μια ταινία που έκανε πρεμιέρα στο τμήμα των Οριζόντων του 80ου φεστιβάλ Βενετίας – όπου και κέρδισε το βραβείο Καλύτερης Ταινίας.

«Ο διχασμός στο εσωτερικό του έθνους μας είναι αισθητά παρών εδώ και χρόνια, όχι μόνο στο κοινοβούλιο, αλλά και στις καθημερινές, ανθρώπινες σχέσεις, στο δρόμο», ομολογεί ο Ράις. «Για μένα, ένα από τα πιο εκφραστικά παραδείγματα αυτής της σύγκρουσης είναι η χρήση της καρφίτσας εθνικότητας».

Εξηγεί περισσότερα για το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο του συγκεκριμένου αντικειμένου, που παίζει τεράστιο ρόλο στην εξέλιξη της ταινίας: «Στην επέτειο του Πολέμου της Ανεξαρτησίας του 1848, μια από τις πιο σημαντικές επετείους της Ουγγαρίας, συνηθίζεται να φοριέται μια καρφίτσα εθνικότητας που αποτελείται από τα χρώματα της σημαίας, και η αντίληψη αυτής έχει γίνει επίσης πολιτικό ζήτημα. Οι καρφίτσες εθνικότητας που επιδεικνύονται από την εθνικιστική πλευρά κατά τη διάρκεια κομματικών εκδηλώσεων και διαδηλώσεων άλλαξαν αρκετά το νόημα αυτού του συμβόλου τα τελευταία 20 χρόνια. Ενώ κάποτε αντιπροσώπευε την ουγγρική ανεξαρτησία και τη συγγένεια με τη χώρα μας, σήμερα, όποιος τη φοράει θεωρείται υπέρ του έθνους και όποιος δεν τη φοράει είναι εναντίον του».

«Η κατάσταση έχει επιδεινωθεί τόσο πολύ, ώστε καμία αθώα συνάντηση φίλων ή συγγενών δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς να εξελιχθεί σύντομα σε συζητήσεις για το ποιος είναι με ποια πλευρά, και, ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι ενδιαφέρονται όλο και λιγότερο για τις απόψεις του άλλου, λιγότερο πρόθυμοι να ακούσουν ο ένας τον άλλον», υπογραμμίζει. «Πιστεύω ότι αν σταματήσει η φυσιολογική, ανθρώπινη επικοινωνία, κανείς δεν μπορεί να αναπτυχθεί – άλλωστε, αυτό είναι ένα από τα θεμέλια μιας βιώσιμης κοινωνίας».

Αυτό ήταν και το σημείο εκκίνησης για το «Έτσι Εξηγείται», το 2021. «Η πρώην καθηγήτριά μου και συν-σεναριογράφος μου, η Εύα Σουλτς, και εγώ ξεκινήσαμε από εδώ να αναπτύσσουμε την ταινία το 2021. Μια σημαντική πτυχή κατά τη διάρκεια της συγγραφής ήταν να κατανοήσουμε και να απεικονίσουμε τις προθέσεις και τη χαμένη διάθεση και των δύο πλευρών».

Το αποτέλεσμα είναι μια δύσκολη ισορροπία: μια ταινία που μιλάει πρωτίστως για τον διχασμό, αλλά καταφέρνει με το καθαρό της βλέμμα να μην χάνεται μέσα σε γενικεύσεις και αφορισμούς. Αλλά να βουτά βαθιά στην ψυχοσύνθεση των νεαρών και μη ηρώων της και να εξηγεί – όχι «τα Πάντα», όπως είναι ο ορίτζιναλ τίτλος της ταινίας, αλλά τουλάχιστον το πώς μια νέα γενιά βουλιάζει σε ένα πολιτικοκοινωνικά ρημαγμένο τοπίο του σήμερα.