Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν

Μακράν ο σημαντικότερος και ο πλέον πολυβραβευμένος εν ζωή Τούρκος σκηνοθέτης, ο Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν έχει κατορθώσει με τις οχτώ μεγάλου μήκους ταινίες του όχι μόνο να τοποθετήσει το σινεμά της χώρας του στον παγκόσμιο κινηματογραφικό χάρτη και να γίνει ένας από τους πιο σεβάσμιους auteurs διεθνώς, αλλά κυρίως να αποτυπώσει το σύγχρονο πρόσωπο της Τουρκίας και τη διαμάχη ανάμεσα στον ευρωπαϊκό της προσανατολισμό  και την αντίρροπη στροφή στην παράδοση.

Κι ενώ στο Cinobo προβάλλονται ήδη δύο από τις κορυφαίες δημιουργίες του, το «Η Άγρια Αχλαδιά» και το «Κάποτε στην Ανατολία», εμείς ανατρέχουμε σε πέντε βασικά σημεία και χαρακτηριστικά της εκλεκτής φιλμογραφίας του:

Η παγκοσμιότητα της σκηνοθετικής ματιάς του

Όπως ο Ορχάν Παμούκ κατάφερε να μιλήσει με τα βιβλία του για παγκόσμια ζητήματα εστιάζοντας σε γνωστές και άγνωστες πτυχές της τουρκικής κοινωνίας (και να κερδίσει άξια ένα Νόμπελ Λογοτεχνίας γι’ αυτό), έτσι και ο Τζεϊλάν έχει σαρώσει τα φεστιβαλικά βραβεία διεθνώς, γιατί,  ενώ εστιάζει στην Τουρκία του σήμερα, αστική και επαρχιακή, κινηματογραφεί με μια πανανθρώπινη οπτική που ξεπερνά την εντοπιότητα και αγγίζει τις υπαρξιακές χορδές κάθε θεατή. Οι ήρωές του, αναζητούν το focus σε ένα θολό κι ευμετάβλητο τοπίο και παλεύουν ανάμεσα στις ατομικές φιλοδοξίες και τις συλλογικές επιταγές, στο μεταίχμιο μεταξύ προόδου και παράδοσης. Ο εργάτης και ο διανοούμενος, ο αστός και ο αγρότης,  ο άνδρας και η γυναίκα,  ο πατέρα και ο γιος, είναι τα δίπολα μέσα από τα οποία ο Τούρκος σκηνοθέτης προσπαθεί να συνθέσει τη μεγάλη εικόνα του αληθινού μεγέθους της ανθρώπινης ύπαρξης.

Τα μαγευτικά τοπία της Ανατολίας

Κάθε ταινία του Τζεϊλαν είναι ένα οπτικό ποίημα, με τα μαγευτικά και απέραντα τοπία της Ανατολίας και της Καππαδοκίας να αντικατοπτρίζουν την ψυχοσύνθεση των ηρώων ή να αποτελούν το πεδίο πάνω στο οποίο θα ξεδιπλωθούν οι υπαρξιακές αναζητήσεις τους και οι φιλοσοφικοί στοχασμοί τους. Τα κάδρα του Τούρκου σκηνοθέτη ξεφεύγουν από μια καρτποσταλική καλλιγραφία και μετατρέπονται πάντα σε κάτι βαθύτερο και πιο ουσιαστικό, είτε πρόκειται για τη χιονισμένη και κλειστοφοβική Κωνσταντινούπολη του «Μακριά», είτε για τη μυστηριώδη στέπα του «Κάποτε στην Ανατολία», είτε για τα λιβάδια της «Άγριας Αχλαδιάς», είτε, τέλος, για τα επιβλητικά βουνά και τις ατελείωτες πεδιάδες της «Χειμερίας Νάρκης».

Το διχασμένο πρόσωπο της σύγχρονης Τουρκίας

Σε μια χώρα που ακόμα πορεύεται διχασμένη ανάμεσα στο κεμαλικό ευρωπαϊκό πρότυπο και την οθωμαντική παράδοση, το σινεμά του Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν, αν και ξεκάθαρα ταγμένο σε μια φιλοδυτική προοπτική, εμβαθύνει στον προβληματισμό για την πραγματική ταυτότητα της χώρας του, ειδικά τις στιγμές εκείνες που απομακρύνεται από τα μεγάλα αστικά κέντρα και χάνεται, κυριολεκτικά και μεταφορικά, στα βάθη της επαρχίας και στα χωριά όπου μοιάζει να έχει σταματήσει ο χρόνος, με μια υποδόρια δόση ειρωνείας, πιο έκδηλη στο «Κάποτε στην Ανατολία», για την ανάγκη να ξεριζωθούν οι απαρχαιωμένες αντιλήψεις και νοοτροπίες.

Οι Κάννες

Με εξαίρεση τη «Μικρή Πόλη» και τα «Σύννεφα του Μάη», τις δύο πρώτες δηλαδή μεγάλου μήκους ταινίες του, όλες οι υπόλοιπες δημιουργίες του Τζεϊλάν έχουν ξεκινήσει την εντυπωσιακή φεστιβαλική πορεία τους από την Κρουαζέτ και δη από το Επίσημο Διαγωνιστικό Τμήμα.. Η αρχή έγινε με τη διπλή βράβευση του  «Μακριά» το 2003 (με το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής και το Βραβείο Ανδρικής Ερμηνείας εξ ημισείας στους δύο πρωταγωνιστές του, ακολούθησε το Βραβείο της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών για τα «Κλίματα Αγάπης», το Βραβείο Σκηνοθεσίας για το «Τρεις Πίθηκοι» το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής για το «Κάποτε στην Ανατολία» και ο νομοτελειακός μετά από μια τέτοια πορεία Χρυσός Φοίνικας για τη «Χειμερία Νάρκη». Η πιο πρόσφατη «Άγρια Αχλαδιά» είναι η μόνη ταινία του Τζεϊλάν που ενώ έλαβε διθυραμβικές κριτικές έμεινε αβράβευτη, ίσως γιατί ο Τούρκος σκηνοθέτης έχει ήδη σαρώσει τα πάντα σ’ αυτό το φεστιβάλ.

Οι επιρροές

Μία ταινία του Τζεϊλάν αρκεί για να καταλάβεις τις βασικές επιρροές στο έργο του, τις οποίες άλλωστε και ο ίδιος αναγνωρίζει δημόσια, όπως έκανε και στο δημοψήφισμα του έγκριτου Sight and Sound για τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Κι ενώ οι ελεγειακοί ρυθμοί και τα ανεξάντλητα συναισθηματικά τοπία παραπέμπουν στον Ταρκόφσκι, η αποξένωση και ο υπαρξιακός στοχασμός των ηρώων του θυμίζουν τον Αντονιόνι, η κατάδυση στα βάθη της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης έχουν ένα άρωμα από Ίνγκμαρ Μπέργκμαν και η γήινη μεταφυσική της καθημερινής ζωής φέρνει στο νού τον Γιασουτζίρου Όζου. Πέρα όμως από των κινηματογράφο, ο Τζεϊλάν έχει δηλώσει πλειστάκις το θαυμασμό του για τους Ρώσους λογοτέχνες, ειδικά τον Τσέχοφ και τον Τολστόι. «Είμαι μια μελαγχολική ρώσικη ψυχή», έχει πει χαρακτηριστικά και οι διάλογοι στις ταινίες του δεν θα μπορούσαν παρά να το επιβεβαιώσουν.